Elk jaar op 4 mei vier ik twee dingen: de verjaardag van mijn zoontje, ZKKH, en de nagedachtenis van iemand die ik nooit persoonlijk heb gekend, Art Wolff.
Art heette eigenlijk Abraham, maar dat vond hij blijkbaar niet zo’n coole naam. Hij noemde zichzelf Art of Athur. Hij was de beste vriend van mijn oom. Allebei volgden ze een meubelmakersopleiding.
De joodse Art was volgens de overlevering een bijzonder aardige jongen die vaak over de vloer kwam in het gezin waarin mijn oom en mijn moeder opgroeiden. Uiteindelijk trokken ook beide gezinnen wel met elkaar op. Art is een bijzonder geliefde huisvriend geweest.
Een beladen briefkaart
Mijn moeder kon bijna nooit zonder tranen spreken over Art. In de nalatenschap van mijn ouders vond ik een briefkaart van Art. Hij stuurde die kaart in 1942 vanuit de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam (toen nog Joodse Schouwburg geheten). Daar werden Amsterdamse joden verzameld die op transport gingen naar Duitsland. Art dacht waarschijnlijk dat hij daar moest gaan werken. Hij wist niet dat de Nazi’s hem in Auschwitz zouden vermoorden.
Art schreef in zijn laatste bericht op 28 juli 1942 vanuit de Hollandsche/Joodse Schouwburg:
Voor ik A’dam ga verlaten eerst nog even een lettertje. Ik heb een prachtplaats voor in de zaal en ik ben nog steeds in orde. Ik heb nog even geslapen. Morgenochtend hoop ik bij vader te zijn. Vannacht gaan we weer weg. Net ben ik geregistreerd. Mevrouw Wilbrink (mijn oma) hartelijk gefeliciteerd en ik hoop volgend jaar weer van de partij te zijn. Nu Ger (mijn oom) ook jij nog mijn hart dank voor alles wat je hebt gedaan. Nu hele fam hart gegroet en sterkte en veel liefs van uw “huis”vrind Art.
Laatste levensteken
Het is het laatste levensteken van Art. Hij is op 30 september 1942 in Auschwitz vermoord. Maar 23 jaar oud. Hij had een tweelingzus Rachel en een jongere zus Lena. Van deze twee zussen heeft Lena de oorlog overleefd, Rachel is eveneens vermoord, op 13 november 1942. Lena schijnt onderweg uit de trein te zijn gesprongen.
Zijn moeder Henriëtte werd in Auschwitz vermoord (3 september 1943), zijn vader Meijer in Bergen Belsen (31 maart 1944). Een oudere broer overleefde de oorlog.
Ziehier een gezin dat uiteengerukt is, weggevoerd en ieder apart op verschillende tijden en plaatsen is vermoord.
Een dergelijke krankzinnige werkelijkheid is voor ons nauwelijks meer voorstelbaar. Toch moeten we dat proberen, want de psychopaten zijn nog altijd onder ons. Ze bloeien op zodra zich een kans voordoet, op kleine of op grote schaal.
Familie Wolff tgv 25-jarig huwelijksfeest
Art en Lena Wolff
De laatste briefkaart van Abraham (\'Art\') Wolff aan de familie Wilbrink, vanuit de Hollandsche Schouwburg.
De laatste briefkaart van Abraham (\'Art\') Wolff aan de familie Wilbrink, vanuit de Hollandsche Schouwburg.
Ger Wilbrink en Art Wolff
Atur (Art), waarschijnlijk op een kamp van de AJC (arbeiders jeugd centrale)
Atur en Rachel, waarschijnlijk op een kamp van de AJC (arbeiders jeugd centrale)
Meijer Wolff en Henriette
Art Wolff en Ger Wilbrink
De briefkaart en de foto’s zijn al eerder overgedragen aan het Joods Historisch Museum en zijn terug te zien in het digitaal Joods Monument.
Niet teveel gevraagd
Het lijkt misschien niet leuk voor een kind als ZKKH om uitgerekend op 4 mei jarig te zijn. Maar het is niet anders en aan de andere kant brengt dit een sterk besef dat ook Art eens een klein jongetje was dat de toekomst blijmoedig en onbevangen tegemoet zag.
Om te zorgen dat de toekomst voor de huidige kleine kinderen zo onbewolkt mogelijk blijft, moeten we elke oprisping van haat en onverdraagzaamheid de kop indrukken. Het lijkt me niet teveel gevraagd.
Update januari 2022: Onverwacht kwam ik in contact met de heer Maarten Wiegman. Hij meldde mij onder meer het volgende:
Lena lijkt in het verzet te hebben gezeten. Ik vond de volgende bron, waaruit blijkt dat zij actief was in de illegale kringen van Het Parool:
Badrian bevrijdt Lena Wolff / Ontsnappingen | Badrian (gerhardbadrian.nl)
Op deze site staat een prachtige foto van een vrouw die inderdaad erg op Lena Wolff lijkt.
Laatste revisie op 20 januari 2022.
Ik was nog te klein om het binnen te laten komen, maar toen het eenmaal voorbij was (wat is voorbij, er zijn dingen zo groot en verstrekkend dat ze nooit voorbij zijn) kreeg ik steeds die opwelling van ongeloof: hoe kan zoiets doorgaan en steeds afzichtelijker worden zonder dat ergens een slagboom valt: STOP! Begon steeds meer te beseffen dat dat juist het duivelse in het proces was, stapje voor stapje steeds verder isoleren tot je boogde slachtoffers niet meer in beeld zijn, letterlijk. Nooit een stapje terug, nee alleen maar verder als een schroef die wordt aangedraaid. Stapje voor stapje tot de laatste slag. Willem Alexander zei gisteravond: ”Sobibor begon in het Vondelpark”, ik hoop dat hij het zelf heeft bedacht en niet dat iemand het voor hem heeft opgezocht en aangereikt. Het is de harde waarheid, wie de eerste stap toelaat geeft vrij baan aan de reeks van volgende stappen. Want in verschillende landen wordt gewerkt volgens hetzelfde patroon. Het is geen toevallige reeks van maatregelen, het is een SYSTEEM waarover de Oeigoeren kunnen meepraten.