Kleine criminele geschiedenis van het grondbezit

Het was 15 maart 2010. De gemeente stuurde een brief. De laatste twee meter van de voorkant van mijn vaders tuin was niet van hem, stond erin. De tuin was tien meter breed, dus het ging om twintig vierkante meter. Die moest hij teruggeven of kopen. Mijn vader had die tuin sinds 1976. Alle andere buren langs dezelfde weg hadden eveneens zo’n brief gekregen. Dokken of ontruimen. We waren verbijsterd. We wisten nergens van. Ook in het aankoopbonnetje van het huis stond daarover niets vermeld.

Misrekening

Ik vroeg mijn vader op 16 maart of de bewering van de gemeente kon kloppen. Hij was al behoorlijk weggezakt in zijn dementie, maar dit wist hij nog wel. Er was oorspronkelijk een sloot geweest. Die was gedempt bij de herprofilering van de weg die langs de tuin liep. Men had het goed gevonden dat de aanwonenden hun tuin oprekten tot aan de weg. Zo had de gemeente er geen omkijken naar.
En dat hadden ze dan ook nooit meer gedaan. In de weken die volgden op de brief vonden we uit dat in zulke gevallen door verjaring het eigendom van de gemeente vervalt. De extra strook bij alle tuinen langs de weg was volkomen legaal het bezit geworden van de aanwonenden. Hier had het halve dorp de gemeente even mooi tuk. Via de notaris is de grond officieel aan ons en de buren overgedragen. Die notaris heeft daar minstens nog een dikke auto aan overgehouden, want iedereen moest het afzonderlijk regelen.

Later heb ik in diezelfde tuin (ik heb hem geërfd) nog wel eens zitten mijmeren over het verschijnsel ‘grondbezit’. Ik werd omringd door grote lappen weiland die allemaal bezit van iemand waren: boeren, overheid, speculanten. En nu staat grondbezit ook weer flink in de belangstelling door boeren die misschien grond dreigen kwijt te raken vanwege de stikstofcrisis. Vaak terecht, want ze zijn er de afgelopen decennia nu niet bepaald netjes mee omgegaan. Het is doordrenkt van gif en mest. Dat moest wel slecht aflopen.

Hoe logisch is het?

Hoe logisch is grondbezit eigenlijk? Uiteraard heeft elke particuliere grondbezitter dat eens gekocht of geërfd. Maar als je maar ver genoeg gaat in de geschiedenis, is al dat land van oorsprong geroofd, bezet of op een andere manier ingepikt.

Sinds het begin van onze jaartelling hebben achtereenvolgens de volgende grondspeculanten zich over ons land ontfermd: de Romeinen, diverse Germaanse stammen, de adel en de clerus, de vriendjes van de adel en de clerus, de overheid die het land verkocht aan kleine boeren, de Franse bezetters onder Napoleon die het privébezit onder de burgerij stimuleerden en tijdens de Industriële Revolutie de groot-industriëlen die grond nodig hadden voor hun fabrieken.

Geheim grondbezit

Tegenwoordig is de grond in bezit van enkele grote families (Brenninkmeijer van C&A, Van Vlissingen van SVH) en van organisaties als Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en het Rijksvastgoedbedrijf. Maar voor het overige is het grondbezit in Nederland geheim. Vastgelegd in het Kadaster, maar niet openbaar toegankelijk voor zover ik weet. Dus wat onze boeren bezitten is geheim. Volgens het CBS is het 1,95 miljoen hectare (2020). Dat zijn 3,92 miljoen voetbalvelden (tegenwoordig meet iedereen namelijk in voetbalvelden, dat schijnt makkelijker te zijn).

Eigenlijk is er dus nooit een moment en een regeling geweest die de grond in Nederland eerlijk verdeelde onder de inwoners. Dat zou ook wel een beetje lastig worden. Dan draait het net als in het verleden uit op een grote vechtpartij of op z’n minst een overwerkte Rijdende Rechter. Misschien zou het beter zijn wanneer alle grond in handen is van de overheid en vervolgens wordt verhuurd. Maar zelfs dan is men nog wel in staat om er een zootje van te maken, zie het gedoe bij de Amsterdamse erfpachtconstructies.

Joop den Uyl

De enige die bij mijn weten iets gedaan heeft om het grondbezit te democratiseren is Joop den Uyl, minister-president van 1973 tot 1977. Maar toenmalige oppositiepartijen als CDA en VVD waren daar natuurlijk weer faliekant op tegen, wegens het gebrek aan ‘marktwerking’. Marktwerking betekent altijd: enkele rijke jongens en meisjes hebben er voordeel van, de gewone man/vrouw heeft het nakijken. Het leidde tot een kabinetscrisis.

Ik durf echter wel de provocerende stelling aan dat heel veel huidige grondeigenaren historisch gezien helemaal geen recht hebben op de grond in Nederland. Het is oorspronkelijk allemaal gestolen, om het maar even scherp te stellen. Als je maar ver genoeg terug gaat in de geschiedenis.

Postuum

De luttele vierkante meters die mijn vader destijds extra in bezit kreeg, zijn volgens deze redenering feitelijk ook op dubieuze wijze verkregen. Hij is postuum grootgrondbezitter geworden. Hij overleed op 17 maart 2010. Op de begraafplaats kreeg hij maar twee vierkante meter toebedeeld. Meer heeft een mens uiteindelijk ook niet nodig.

Laatste revisie op 16 mei 2023.