Angst voor de overheid

Moeten wij bang zijn voor de overheid? Ik zeg: ja. In een toenemend aantal gevallen. Het is een zéér verontrustende ontwikkeling, overdacht ik laatst toen ik met ZKKH bij LaPlace zat.
Terwijl hij zijn Brinta uitsmeerde over het tafelblad, las ik in een prima column van Kustaw Bessems hoe fatsoenlijke mensen draconische boetes opgelegd kregen van de SVB en het UWV.

Ze hadden in hun onschuld iets niet opgegeven dat ze achteraf wél hadden moeten opgeven. Hun schuld aan de instanties werd in beide gevallen direct verdubbeld. Gewoon omdat dit moet van de fraudewet van minister Kamp uit 2013. Hij was destijds minister van Sociale Zaken. Tegenwoordig minister van seismisch ongerief.

Ik raakte danig ontstemd en sloeg met vlakke hand op het sleetse LaPlace tafeltje.
“Godverdomme nog an toe!” wilde ik eraan toevoegen, maar ik bedacht net op tijd dat dit geen goed voorbeeld is voor de kleine. “Nijndorie nog aan toe!” maakte ik er haastig van. ZKKH begon eveneens met zijn handjes op tafel te slaan. Hij vond het een leuke bezigheid.
Ik bezag het met instemming: that’s my boy!
Ondertussen las ik verder in de column van Bessems. Een ongelukkige vergissing staat voor de wet gelijk aan fraude. Bessems zet het messcherp af tegen het ‘fraudebeleid’ dat de VVD voor de eigen partijgenoten hanteert. Bas Heijne in de NRC doet daar nog een schep bovenop.

Bijstandsfraude en zwartsparen

Maar het gaat verder. In een mooi artikel van De Correspondent wordt fijntjes aangekaart hoe bijstandsfraudeurs harder worden aangepakt dan zwartspaarders. Bij de bijstandsfraudeurs werd 207,3 miljoen euro teruggehaald, bij de zwartspaarders 900 miljoen euro. Op bijstandsfraude werd zwaarder ingezet dan op belastingfraude. De zwartspaarders kwamen weg met een inkeerregeling, bijstandsfraudeurs kregen een boete van 100 procent.

Genadeloos gepakt

Ik reed met ZKKH in de kinderstoel op de achterbank over de Muntbergweg. Daar had ik een jaar geleden weer zo’n lullige boete opgelopen wegens tien kilometer te hard rijden. Ik hield vanachter het stuur een verhandeling over het potentiële risico van verkeersboetes. Als je vergeet te betalen word je genadeloos gepakt. ZKKH was in slaap gevallen, maar het doet toch goed om even als mannen onder elkaar je hart te kunnen luchten over dergelijke excessen.

Gijzeling

Het Centraal Justitieel Incassobureau verzocht namelijk in 2013 maar liefst 37.000 keer aan het openbaar ministerie om mensen in gijzeling te nemen die hun boetes niet konden of wilden betalen. Toen ik het las maakte ik mijn leesbril schoon, maar het stond er nog steeds: 37.000. Vroeger kon men vervangende hechtenis doen om de boete te ‘voldoen’, maar sinds 2008 kan dat niet meer. Zelfs rechters vonden dit aantal te gortig worden. Vanaf 2014 moet het OM beter onderbouwen dat de mensen echt niet willen betalen voordat ze de bak in gaan.
Maar dan nóg. Iemand is in eerste instantie op dat volslagen verknipte idee gekomen om potentieel 37.000 mensen op te sluiten. Bij hardnekkige en bewuste wanbetalers is gijzeling te billijken, maar om meteen een stadion vol mensen achter de tralies te willen hebben is ronduit schandalig. Degene die dat verzint moet zélf worden opgesloten in de eerste de beste kliniek.

Ook bij eenvoudige boetes (wet Mulder) -zoals verkeersovertredingen- geldt: ‘Betaalt u een boete te laat of niet volledig, dan kan het bedrag verdubbeld worden.’ Lees: wórdt verdubbeld. Gewoon ver-dub-beld! Honderd procent er bovenop. Volgens mij danken wij ook dit aan de VVD. ZKKH liet vanuit zijn Maxicosi in zijn slaap een harde, langdurige wind.
That’s my boy!

Honderd procent extra

De verkeersboetes die de overheid uitdeelt zijn tegenwoordig niet misselijk In de ‘Boetebase’ kunt u zélf uw boete berekenen. Heel cynisch. Wie bijvoorbeeld in een vlaag van onoplettendheid een doorgetrokken streep overschrijdt, heeft direct een boete van 230 euro aan de broek. Dat is voor een doorsnee gezinnetje toch een hele aderlating. Geen clementie, geen verzachtende omstandigheden, betalen zul je. En anders legt onze overheid daar direct 100 procent bovenop.

Kwetsbaar

Hoe armer je bent, hoe kwetsbaarder je bent voor dit soort maatregelen. Voor je het weet raak je aan de bedelstaf of in het gevang. En wie eenmaal in het cachot zit mag in de ontspoorde geest van staatssecretaris Teeven (uiteraard VVD) ook nog eens deels zijn eigen verblijf bekostigen. Waarván is niet duidelijk, want een gevangene heeft nauwelijks inkomen.

Ik schreef onlangs over de laaggeletterdheid in Nederland. Dat gaat om pakweg anderhalf miljoen mensen. Die mensen kunnen niet eens lezen wat ze gedaan hebben en wat er van ze verwacht wordt. Ook zijn er talloze mensen die weliswaar kunnen lezen, maar het toch niet goed kunnen begrijpen.

Digitale politiestaat

Ik liep met ZKKH in de kinderwagen op een koude zonnige dag tussen de weilanden in de polder. Dat zijn uitstekende momenten om je ergernissen nog eens met jezelf door te nemen. Dankzij de techniek is het voor de overheid en de gedelegeerde instanties een fluitje van een cent geworden om de burger financieel uit te kleden. Je betaalt niet? Hatsee, honderd procent er bovenop! Welke gederangeerde geesten hebben wij hier tegenwoordig aan het bewind? Zijn wij op weg naar de volledig gedigitaliseerde politiestaat?
Ja, die term politiestaat is natuurlijk buiten elke proportie, die mag je niet gebruiken. Vindt men. Maar wanneer dan wél?
Wat mij betreft mag hij gebruikt worden voor sommige delen van ons rechtssysteem, zeker nu blijkt dat een bevoorrechte bestuurlijke bovenlaag een arme onderklasse steeds onbeschaamder in de tang neemt.

Fliebertje

Fraude hoort in een fatsoenlijke rechtsstaat niet thuis en moet ook bestraft worden. Maar straf in redelijkheid, rekening houdend met individuele omstandigheden. Straffen en beboeten mag geen geautomatiseerd proces zijn. Er moet ruimte zijn voor argumenten, voor principes zelfs, voor verdediging van het eigen belang en de eigen situatie. Het kan niet zo zijn dat mensen bang moeten zijn voor uitvoeringsinstanties als het UWV of de Sociale Dienst en er nachten van wakker liggen of ze misschien ergens een foutje hebben gemaakt.

ZKKH sabbelde op het fliebertje aan de ritssluiting van zijn winterjasje. In wat voor land groeit dit kind op? vroeg ik mij af. Kan hij straks nog idealistisch de barricaden op tegen de gevestigde orde of wordt hij dan onverbiddelijk afgevoerd naar een heropvoedingskamp op Rottumerplaat?
Hij liet een boertje en begon vanuit de kinderwagen tegen me te brabbelen. Onderwijl probeerde hij het fliebertje gewoon in zijn mond te houden, hetgeen zijn uitdrukking iets nonchalants gaf. Dit stelde mij op een of andere manier gerust. That’s my boy!

_{Afbeelding header: Binnenhof, Wikimedia Commons (bewerkt).}

Laatste revisie op 2 oktober 2024.